Pałac Hatzfeldów

Projekt obejmuje rewaloryzację Pałacu Hatzfeldów we Wrocławiu w funkcji obiektu hotelowego z usługami towarzyszącymi.

Pierwotnie od 1308r w miejscu obecnego BWA przy ul. Wita Stwosza we Wrocławiu znajdowały się rezydencje brzeskich i oleśnickich Piastów śląskich, które zostały przebudowane w latach 1714-1722 na barokowy pałac projektu Christopha Haecnera. Zajmował on fragment kwartału między obecna ul. Krowią i Biskupią. Pałac ten uległ zniszczeniu w wyniku pożaru w 1760 r, w trakcie wojny siedmioletniej. Już w 1763 roku rozpoczęto rozbiórkę ruin, by w latach 1765-1774 w oparciu o projekt Carla Gottharda Langhansa wznieść klasycystyczny pałac na zlecenie Franza Philippa Adriana von Hatzfeld. Pałac ten był kompilacją dwóch projektów autorstwa Langhansa oraz Isidore Ganevale. Budowę pałacu wraz z wnętrzami zakończono w 1787 roku.

Pałac został założony na nieregularnym czworoboku. Posiadał układ oparty na trzech skrzydłach z wewnętrznym prostokątnym dziedzińcem, zamkniętym ścianą parawanową na rzucie elipsy, za którą znajdowały się zabudowania gospodarcze. Układ posiadał podkreśloną oś, która biegła od portyku, poprzez sień przejazdową, dziedziniec, do wyjazdu ze stajni przez bramę w ścianie parawanowej.

Skrzydło frontowe i zachodnie posiadały układ dwutraktowy, podczas gdy skrzydło wschodnie założono w układzie jednotraktowym, z komunikacją od strony dziedzińca. We wnętrzu wprowadzono reprezentacyjne klatki schodowe, które układem miały nawiązywać do klatki schodowej Pałacu w Wurzburgu.

Elewacja frontowa pałacu posiadała wysokość 3,5 kondygnacji. Była symetryczna siedemnastoosiowa. Przyziemie opracowano w formie poziomych bonii, a całość zakończona została gzymsem konsolowym, nad którym usytuowano tralkowaną balustradę, kryjącą wysoki czterospadowy dach.

Na osi usytuowano przejazd bramowy o wysokości 1,5 kondygnacji w układzie serliany, z supraportami nad bocznymi otworami, które znajdowały się na poziomie mezzanina. Portyk wejściowy kolumnowym wzorowany był na Palazzo Montecitorio w Rzymie. Zresztą podobnie do tego obiektu na głównej kondygnacji zastosowano w opaskach okiennych alternacje naczółków. Portyk o kapitelach korynckich, z kanelowanymi kolumnami usytuowanymi na masywnych cokołach, a całość zwieńczono talkowaną balustradą. Belkowanie tej części zakończono kostkowym gzymsem. Elementy portyku wykonano z piaskowca oraz dwóch rodzajów marmuru.

W skutek działań wojennych w 1945 roku budynek został zniszczony. Ze względu na koszty podjęto decyzję o rozbiórce obiektu, a jego pozostałości w latach 1977-1986 zaadaptowano w oparciu o projekt Edmunda Małachowicza na galerię sztuki.

Pozostałości podziemne i nadziemne dawnego Pałacu Hatzfeldów we Wrocławiu, wpisane zostały do rejestru zabytków nieruchomych. Nieruchomość położona jest w obszarze uznanym za pomnik historii „Wrocław – zespół historycznego centrum” oraz w obszarze parku kulturowego ”Stare Miasto”. Założono:

—minimalną ingerencję w istniejącą zabytkową strukturę budynku, przebudowy lub nowe przejścia nie naruszające układu pomieszczeń i siatki ścian zachowanego budynku,

—zachowanie istniejących drzew na dziedzińcu i pozostawienie dziedzińca jako niezadaszonego,

—projekt architektury nowej części budynku harmonijnie łączący się z zabytkowymi pozostałościami i wykorzystujący w twórczy sposób materiały zawarte w studiach architektoniczno – historycznych, szczególnie, charakterystyczne cechy reprezentacyjnej architektury pałacowej.

Jednym z elementów analizowanych w ramach projektu odbudowy dawnego pałacu Hatzfeldów była kwestia podejścia do rekonstrukcji tego budynku. Z pewnością jest tak samo dużo argumentów za całkowitym odtworzeniem pałacu jak i podejściem współczesnym. W projekcie starano się rozważyć dwa podejścia konserwatorskie:

1.   Całkowita rekonstrukcja obiektu uwzględniająca kolorystykę obiektu w oparciu o badania stratygraficzne, odtworzenie formy, detalu, gabarytów zabudowy uwzględniając współczesne wymagania i przepisy oraz nową funkcję obiektu.

Historia nie obeszła się z budynkiem łaskawie. Posiadamy jednak w tym przypadku sporą ilość tkanki historycznej o znacznej wartości. Budynek nie został odtworzony po II Wojnie Światowej, pomimo prężnego ruchu rekonstrukcyjnego w tym czasie. Bogaty materiał ikonograficzny, zachowane materiały archiwalne oraz spolia zachowane na bocznych elewacjach portyku, dają szansę na odtworzenie bryły, oraz wszelkich elementów wystroju architektonicznego obiektu, w tym detali sztukatorskich elewacji, stolarki okiennej i drzwiowej. Jest to materiał, który wraz z materiałem porównawczym oraz wynikami badań stratygraficznych stanowi dobrą podstawę do przeprowadzenia wiernej rekonstrukcji obiektu z czasów jego świetności. Jednocześnie w podejściu stricte rekonstrukcyjnym pomimo faktycznych fragmentów dekoracji elewacji brakuje znamion autentyczności tkanki budowlanej.

2. Podkreślenie autentyczności tkanki zabytkowej, czyli rozwiniecie aspektu edukacyjnego, uwidaczniającego jednocześnie skomplikowaną historię obiektu. Autentyzm zabytku stanowi bowiem jeden z istotnych elementów teorii konserwatorskich, zgodnie z zapisami Karty Weneckiej (1964): „elementy przeznaczone do zastąpienia części brakujących powinny harmonijnie włączać się do całości, odróżniając się zarazem od partii autentycznych, ażeby restauracja nie fałszowała dokumentu sztuki i historii”. Ta sama Karta Wenecka wskazuje, że „wszelkie prace rekonstrukcyjne będą wszakże musiały być z góry wykluczone, można brać pod uwagę tylko sama anastylozę, to jest odtworzenie części istniejących, lecz rozproszonych. Elementy scalające będą zawsze rozpoznawalne i będą stanowić minimum niezbędne dla zapewnienia warunków zachowania zabytku i przywrócenia ciągłości jego formy”.

Restauracja jest zabiegiem, który powinien zachować charakter wyjątkowy. Ma ona za cel zachowanie i ujawnienie estetycznej i historycznej wartości zabytku oraz polega na poszanowaniu dawnej substancji i elementów stanowiących autentyczne dokumenty przeszłości. Ustaje ona tam gdzie zaczyna się domysł; poza tą granicą wszelkie, uznane za nieodzowne, prace uzupełniające mają wywodzić się z kompozycji architektonicznej i będą nosić znamię naszych czasów.”. Na pierwszy plan w takim podejściu wychodzi autentyzm tkanki historycznej.

W związku z tym, że kwestia rekonstrukcji i restauracji rodzi na różnych płaszczyznach wiele problemów postanowiono opracować dwa różniące się od siebie podejścia, z których jedno opiera się na odtworzeniu całości obiektu przy jednoczesnym scaleniu kolorystycznym elewacji, a drugi na restauracji ze szczególnym wyeksponowaniem zachowanych fragmentów elewacji wskazując jednocześnie na ich autentyczny charakter.

Wariant 1 koncepcji przewiduje potraktowanie odtwarzanej nowej tkanki budynku jako formalnej i jakościowej kontynuacji historycznej części, kontynuację kolorystyki zgodnej z badaniami stratygraficznymi, szczegółowe odtworzenie historycznej stolarki okiennej i drzwiowej. Nowa funkcja obiektu manifestuje się we wprowadzonej wewnątrz dziedzińca bryle restauracji. Przeszklona bryła o zaokrąglonej krawędzi dachu nawiązuje do ogrodów zimowych z epoki.

Założenia:

– Odtworzenie bryły oraz ornamentyki budynku

– Odtworzenie oryginalnej kolorystyki zgodnej z badaniami stratygraficznymi

– Odtworzenie historycznej stolarki okiennej

– Potraktowanie odtwarzanej nowej tkanki budynku jako formalnej i jakościowej kontynuacja historycznej części

– Brak rozróżnienia tkanki oryginalnej zabytkowej od rekonstruowanej części

– Dostosowanie rozkładu pomieszczeń nowej funkcji do historycznej artykulacji elewacji

– Zachowanie istniejących, historycznych ścian wewnętrznych i dostosowanie nowej funkcji do ich rozkładu

– Wprowadzenie nowej formy w dziedzińcu obiektu o zaokrąglonej krawędzi dachu

Wariant nr 2 przewiduje restaurację obiektu, ale noszącą znamiona rekonstrukcji, tak by uczytelnić wartość zabytkową, nadać jej wartość edukacyjną. Architektura tego obiektu ma być szczera, nie ma niczego udawać. Przywraca się zatem jego formy, detal, osie i opaski okienne, jednak w sposób skontrastowany, tak by nie fałszować historii.  Przedmiotem przedstawionego drugiego wariantu koncepcji jest zatem przede wszystkim zachowanie i wyeksponowanie tkanki materialnej, ale i wartości i autentyzmu, które posiada w sobie Pałac Hatzfeldów. Zestawienie oryginalnej kolorystyki autentycznych murów z monochromatyczną odtwarzaną częścią fasady pozwoli na obiektywne podejście do dziejów obiektu. Wprowadzenie nowej funkcji do pałacu, z zachowaniem istniejących historycznych ścian wewnętrznych i dostosowaniem nowego programu użytkowego do ich rozkładu, nie zaburza artykulacji rytmiki okien fasady. Nowa funkcja manifestuje się poprzez formę stolarki okiennej: projekt w przypadku wariantu 2 przewiduje wprowadzenie okien bez ramowych ze zredukowanymi podziałami wewnętrznymi. Na dziedzińcu pałacu wprowadzono nową bryłę restauracji ukształtowaną jako odbicie lustrzane zabudowy skrzydła północnego pałacu.

Założenia:

– Zróżnicowanie kolorystyczne i jakościowe części zachowanej obiektu od części rewitalizowanej

– Odtworzenie bryły oraz ornamentyki budynku przyjmując formę „monochromatycznej makiety”

– Wyraźne zróżnicowanie tkanki oryginalnej, zabytkowej od rekonstruowanej części

– Manifestacja nowej funkcji na elewacji obiektu – wprowadzenie nowej formalnie stolarki okiennej: bez ramowej ze zredukowanymi podziałami wewnętrznymi

– Zachowanie istniejących historycznych ścian wewnętrznych i dostosowanie nowej funkcji do ich rozkładu i historycznej artykulacji okien

– Wprowadzenie nowej formy w dziedzińcu obiektu: odbicie lustrzane skrzydła północnego pałacu